Nese tempo de lecer que sempre temos no vrao,
nese pracer que supón a relectura que permite entrar na inmensa paneira de
palabras que gardamos no Bierzo, abrimos de novo un libro de Aquilino Poncelas
Abella, O mestro púxose louco (1995) e eilí estaba esta curiosa palabra que
hoxe traemos eiquí para comentar e propoñer a súa inclusión na próxima edición
do Dicionario do Galego do Bierzo de
Sara Rodríguez.
Tempo
de muliceiro,
castañas no ouriceiro.
Son
palabras da tradición oral que reproduce Aquilino neste libro da memoria da súa
Teixeira natal na Somoza berciana que o autor atrapa maxistralmente para
perpetuala. Este refrán é unha cita inicial coa que comeza a parte primeira que
leva por título, A Autonada.
Pousemos a nosa atención xa sobre a palabra a
comentar: Muliceira/o. É un adxectivo asociado
habitualmente nos refrais a unha categoría de tempo suave. Nolo lembraba tamén
así o profesor Xésus Ferro Ruibal nun deses microprogramas titulados Ben falado da TV Galega que dedicou ao
Bierzo. (a partires do minuto 2,12 e seguintes)
No
refraneiro popular é costume acompañar os meses do ano con adxectivos que
gardan relación co seu carácter metereolóxico, ou ben, cos traballos asociados
a cada tempo. Neste caso, o citado por
Aquilino, tempo de muliceiro, alude ao
tempo das castañas, a autonada, á vez que o refrán, sen concretar o mes,
menciona un deses traballos a realizar, preparar a ouriceira (cercado de pedra
nos soutos onde se depositan as castañas aínda nos seus ourizos para maduraren).
Pero o
adxectivo pode ser empregado noutros meses. Especialmente o de febreiro que adoita
no Bierzo galego falante ser acompañado deste adxectivo raro noutros
territorios. De feito a palabra muliceira/o
ou na súa variante esmuriceira/o, non se atopa facilmente
en vocabularios, dicionarios e léxicos especializados nas linguas do Bierzo (aparecen
iso si verbos asociables a este adxectivo: mulir, esmolecer, mesmo esmorecer.
Hai un verbo mulir que tamén poderíamos poñer en relación co noso adxectivo, é a
acción de preparar a cama con vexetais como a carqueixa nas cortes do gando.
Aquilino Poncelas cóntao así falando da
autonada : ...viña tamén o tempo da
arrinca de patacas, de bota-lo gado ó prado, de acarrear carquixos pra mulir-las cortes e outras faenas
máis...
Este verbo que recolle xa o Dicionario do
Galego do Bierzo como o da propia Academia Galega seguramente é o que dá orixe
ao noso adxectivo. Pero o adxectivo que significa brando e de pouca enerxía en
galego nos dicionarios de galego é mol. Ademais un substantivo que recolle
tamén o dicionario da RAG que é moleza presenta tres acepciois:
Calidade de mol, falta de enerxía, de forzas, vigor, ou tamén molicie
e molura (preguiza, gusto pola comodidade, falta de vontade para
traballar...).
Unha traseira testemuña, esta vez procedente
do Refraneiro berciano do vilafranquín
Santiago Castelao, trae da mao unha posible variante do noso muliceiro.
Xaneiro
xabreiro,
febreiro
esmuriceiro...
Este esmuriceiro presenta un par de
pequenos, pero significativos cambios. O reforzo prefixal do es-
e no lexema –muric- un r- en lugar dun l- o que nos fai pensar
de inmediato noutro verbo que ademais do Dicionario de Galego do Bierzo,
aparece en muitos outros traballos de lexicografía como esmorecer/ esmourecer
(no Léxico y Literatura de tradición oral
de las Médulas de Fernando Bello Garnelo) cun significado de debilitarse,
murcharse, perder vigor, en sentido
figurado sería suavizarse, mesmo ser preguiceiro. Parece logo haber na fala popular un certo
transvase de significados pola semellanza entre estes dous verbos esmorecer
e estoutro: esmolecer, emolecer ou
amolecer: abrandar que permitiría que ambos adxectivos, muliceiro e esmuriceiro acompañen como
cualificativos ao mes de febreiro e veñan significar algo mui semellante.
